Herstelopdracht burgerschap

Je hoort het steeds vaker in onderwijsland: een herstelopdracht voor burgerschap. Dit betekent niet dat die scholen niets doen aan burgerschap of dat hun invulling slecht is, maar er moeten nog wel een aantal verbeterslagen gemaakt worden om te voldoen aan de wettelijke opdracht voor burgerschap. In dit artikel leggen we uit waar je als school aan moet voldoen en waar de onderwijsinspectie naar kijkt voor burgerschap.

Beginnen bij het begin: meer aandacht voor burgerschap in het onderwijs

Sinds 2023 vindt de onderwijsinspectie het wenselijk om de basisvaardigheden Nederlandse taal, rekenen-wiskunde en burgerschap meer aandacht te geven in het toezicht. Hiervoor hebben ze in 2023 een nieuwe standaard aan het kader toegevoegd: de standaard Basisvaardigheden OP0. De eisen binnen OP0 zijn echter niet nieuw. Zo is de tekst voor burgerschap identiek aan wat voorheen in de standaard Aanbod (OP1) stond. OP0 is toch in het leven geroepen om de aandacht meer expliciet op basisvaardigheden te leggen. Vanaf 1 augustus 2024 wordt de OP0 een kernstandaard, wat betekent dat het oordeel wordt meegewogen in het eindoordeel op schoolniveau. Tot die tijd worden er geen oordelen gegeven.

Waar kijkt de onderwijsinspectie naar?

Scholen hebben de wettelijke opdracht om met hun onderwijs actief burgerschap en sociale cohesie te bevorderen. De onderwijsinspectie kijkt hierbij naar de volgende punten. Allereerst stelt de onderwijsinspectie vast of het onderwijs gericht is op de bevordering van burgerschap:

Doelgericht burgerschapsonderwijs
Samenhangend burgerschapsonderwijs
Herkenbaar burgerschapsonderwijs

Daarnaast kijkt de onderwijsinspectie of aandacht wordt gegeven aan de wettelijke eisen van burgerschap

Bevordering van basiswaarden
Bevordering van sociale en maatschappelijke competenties.

Tenslotte let de inspectie erop of het schoolklimaat de basiswaarden weerspiegelt.

Hiermee wordt bedoeld:

Leven leraren de basiswaarden voor
Kunnen leerlingen oefenen met het in praktijk brengen van basiswaarden
Voelen leerlingen en leraren zich veilig en geaccepteerd?

Doelgericht, samenhangend en herkenbaar

De woorden doelgericht, samenhangend en herkenbaar komen veel terug bij burgerschap, maar wat wordt hiermee bedoeld?

‍

Doelgericht betekent dat de school met concrete leerdoelen werkt. Dat geldt voor de doelen die je zelf als school kiest, maar ook voor de wettelijke eisen (hiervoor kun je de wetgeving en de kerndoelen voor burgerschap erbij pakken). Binnen de leerdoelen moet het ook duidelijk zijn voor welke groep de leerdoelen zijn (bijv. onderbouw en bovenbouw). De leerdoelen gaan zowel over kennis, houding en vaardigheden.

Een kennisleerdoel kan starten met: De leerlingen kennen…
Een vaardigheidsleerdoel kan starten met: De leerlingen kunnen…
Een vaardigheidsleerdoel kan starten met: De leerlingen zijn bereid om…

‍

Samenhangend betekent dat de invulling van het onderwijs van de school (hierbij moet je denken aan de keuze van leerstof en de aanpak) op het bereiken van deze leerdoelen is afgestemd binnen en tussen vakken en leerjaren. Kort gezegd betekent het dat je met een doorlopende leerlijn werkt. Binnen de doorlopende leerlijn weet jaar 2 wat ze in jaar 1 doen en weten de docenten van Engels wat ze bij geschiedenis doen aan burgerschap en omgekeerd.

‍

‍Herkenbaar betekent dat burgerschap duidelijk en expliciet aanwezig is in het curriculum. Dit houdt in dat de leerdoelen, inhoud en leeractiviteiten die met burgerschap te maken hebben, herkenbaar zijn in het onderwijs van de school. Het onderwijsaanbod zoals de school dat zegt te willen geven, moet dus zichtbaar zijn in de praktijk.

Zijn er goede en foute invullingen van burgerschapsonderwijs?

Het korte antwoord hierop is: Nee. Er is niet een juiste vorm of interpretatie van burgerschapsonderwijs. Een praktijkschool geeft op een hele andere manier invulling aan burgerschapsonderwijs dan een gymnasium. Dat is logisch. Beide scholen kijken immers naar hun leerlingpopulatie en zullen tot een andere invulling komen.

‍

Hoe kun je starten?

Bij het nadenken over jullie burgerschapsonderwijs of het behandelen van een herstelopdracht, is het beste startpunt het (her)formuleren van een visie. Naast dat dit een vereiste is vanuit de onderwijsinspectie, is het ook een moment van reflectie voor het team: op welke manier geven wij eigenlijk concreet en herkenbaar vorm aan ons burgerschapsonderwijs? Pas als je dat duidelijk hebt, kun je verder met de verdere invulling.

‍

Onderdeel van die invulling is het opstellen van een leerlijn. Er zijn veel praktijkvoorbeelden van goede leerlijnen voor burgerschap. Een voorbeeld waar vaak aan gerefereerd wordt is de website www.leerlijnburgerschap.nl. Dit is een leerlijn die ontwikkeld is door SLRO (Stichting voor Leermiddelenontwikkeling Reformatorisch Onderwijs). Ons advies: bekijk deze leerlijn eens. Wat je zult zien is dat de leerlijn mooi is opgebouwd en specifiek past bij SLRO. Waarschijnlijk zie je een aantal punten in de leerlijn waarvan je denkt: hé, dat zou ook goed bij ons op school passen en tegelijkertijd zie je een aantal punten waarvan je denkt: dat past totaal niet bij onze school en/of onze leerlingpopulatie.

‍

Hoe kunnen wij bij Schoolblocks helpen?

Het kan best een uitdaging zijn om een concrete visie of kwalitatief goede leerlijn op te stellen. Daarom heeft Schoolblocks VIZIER ontwikkeld. Dit is een spel dat, onder begeleiding van een spelleider, door een team gespeeld kan worden om de visie op burgerschap boven tafel te krijgen. Ook als je hulp nodig hebt om invulling te geven aan de visie, kunnen we met jullie meedenken.